Piše: Lazar Dašić, student Eötvös Loránd Univerziteta u Mađarskoj

Citiranje i stilovi citiranja

U naučnim istraživanjima, ali i pisanjima naučnih radova, jedna od glavnih stavki je to što se ta istraživanja i pisanja oslanjaju na istraživanja iz prošlosti i tako doprinose cjelokupnoj naučno-istraživačkoj zajednici. Taj trenutak oslanja na istraživanja iz prošlosti se najčešće i najefikasnije radi kroz citiranje. Najjednostavnije rečeno, citiranje je predstavljanje reference na izvor za određenu tvrdnju ili činjenicu u tekstu. Kao takvo, citiranje predstavlja jedan od ključnih elemenata jednog naučno-istraživačkog teksta, jer time obezbjeđuje temelje za same tvrdnje u tekstu.

Međutim, citiranje nije nužno vezano za naučna istraživanja, već je ono dostupno i u svakodnevnom životu kroz razne načine. Na primjer, pri komuniciranju sa prijateljima nerijetko koristimo određene izvore koje smo spoznali na direktan ili indirektan način i tako saopštavamo informacije koje posjedujemo. Takođe, novinari, gotovo stalno navode svoje izvore za vijesti koje prenose ili izvještavaju. Stoga, citiranje je dosta prisutno u raznim aspektima života, i kao takvo ima više funkcija. 

Prvo, citiranjem se pomaže čitaocima da pronađu dodatne informacije o sličnoj temi. Drugo, povećava se stručnost i legitimitet rada, jer kredibilni izvori upućuju da se radi o radu koji je utemeljen na dosadašnjim saznanjima. Treće, citiranje omogućava i provjeru tačnosti i pouzdanosti sadržaja. I na kraju, citiranjem se izbjegava plagiranje, te na isti način se daje zasluga onom autoru koji je vlasnik intelektualnih prava na određeni sadržaj.

Gledajući iz kategoričke ravni dijeli se na doslovno citiranje i parafraziranje. Doslovno citiranje znači preuzimanje sadržaja iz nekog drugog teksta od riječi do riječi, i za to se koriste znaci uvoda i izvoda. Sa druge strane, parafraziranje predstavlja prepričavanje izvora, gdje je veći značaj dat ideji koja proizilazi iz tog izvora.

U akademskom tekstu, citat uglavnom se nalazi na dva mjesta, u samom tekstu, takozvani in-text citation i na kraju rada, kao dio bibliografije. Citat u samom tekstu se može prikazati na više načina. Najprije, kao umetnuta bilješka, karakteristična za MLA i APA stilove, gdje je u tekstu umetnuta bilješka sa nekim osnovnim informacija o djelu koje se citira, kao što je prezime autora, godina publikacije i broj stranice koja se citira. Takođe, citat unutar teksta se može prikazati numerički, tako što pored teksta koji je citiran, umetnut je broj, i ovi brojevi uglavnom služe kao asocijacija na puni citat koji se uglavnom nalaze u fusnotama, na kraju poglavlja ili u samoj bibliografiji. Ovaj stil je uglavnom karakterističan za Chicago i CSE stilove.

Citati koji se nalaze posle teksta, takozvana bibliografija, a takođe i fusnote, daju pune informacije o izvorima koji su citirani i korišteni u radu. Naravno, bibliografija sadrži različite djelove informacija o svakom radu u zavisnosti od toga koji je tip izvora (knjiga, tekst iz akademskog časopisa, novinski članak, blog itd.).  Na osnovu ovih informacija, čitaoci su u stanju da veoma lako pronađu citirane djelove u radu ili dodatno istraži o datoj temi. 

U akademskoj zajednici postoje više stilova citiranja, koji se razlikuju u određenim segmentima, ali svi stilovi imaju za cilj da prikažu izvor i referencu u radu. Postoje razlike između stilova citiranja i za tipove nauka koje se studiraju, tako postoje stilovi koji su više prikladni društvenim naukama, dok neki drugi su više prigodni prirodnim naukama. Za društvene nauke, neki od najpoznatijih stilova citiranja su: MLA (Modern Language Association), APA (American Psychological Association), Chicago i drugi. Tako, MLA stil se uglavnom koristi za naučne radove vezane za strane jezike i komunikacije, APA je dosta popularan u psihologiji, studijama ekonomije, dok je Chicago najrasprostranjeniji u naukama kao što je istorija, antropologija i filozofija. Sa druge strane, za prirodne nauke, najviše se koriste dva stila za citiranje IEEE (The Institute of Electrical and Electronics Engineers) i CSE (Council of Science Editors). IEEE stil se uglavnom koristi u inženjerskim naukama kao što su računarske nauke i informacione tehnologije, dok CSE stil se koristi najviše u biologiji, fizici, hemiji i geologiji.  

Odabir stila za citiranje najviše zavisi od dva faktora. Prvi predstavljaju zahtjeve univerziteta ili naučnog instituta, koji mogu odrediti da se za pisanje naučnog rada može koristiti samo specifični stil citiranja, u zavisnosti od potreba. Sa druge strane, tamo gdje univerziteti ostavljaju mogućnost izbora, onda jedini faktor je sam autor rada koji tako može koristiti stil citiranja koji najviše preferira. Stoga dosta je bitno i ostvariti komunikaciju sa svojim profesorom ili mentorom po ovom pitanju, naročito ukoliko neko tek počinje sa naučnim radom i istraživanjem kako bi se od početaka mogao priviknuti na određeni stil citiranja.

Za citiranje u radovima postoje više načina na koji se to može raditi. Najjednostavniji i najpopularniji je korišćenje softvera za citiranje. Softver za citiranje funkcioniše tako što program sadrži (ili mora biti dopunjen) sa katalogom izvora, referenci koji se mogu umetati u sam rad kao in-text citation i na kraju dodati bibliografija koja će automatski ubaciti bibliografiju onih izvora koji su bili citirani u samom tekstu. Neki od najpopularnijih programa su Zotero, EndNote, Mendeley, te su korišteni od strane i studenata i naučnih radnika. Međutim, postoje i razni veb sajtovi koji služe kao generator citata, koji takođe mogu generisati citat (citation machine) i to na način tako što će autor/korisnik ubaciti podatke u poljima naglašenim za to, kao što su ime autora, naslov rada, godine publikacije, te će onda veb sajt, na osnovu odabranog stila citiranja sam kreirati citat koji se može koristiti. Zatim, na zvaničnim veb sajtovima naučnih članaka, knjiga, ali i onlajn bibliotekama (JSTOR, Google Scholar, Ebsco) pored članaka i tekstova koji se mogu preuzeti, nerijetko stoje i citati spremni za preuzimanje kategorisani po različitim stilovima. Na kraju, bitno je dodati i da pored toga što ovi sajtovi i softveri predstavljaju veliku olakšicu za sve njihove korisnike prilikom citiranja, odgovornost autora rada je da citati u tekstu budu tačni i precizni, te stoga je preporučljivo da se koriste i manuelni vodiči za stilove citiranja, kako bi se obezbijedila potpuna tačnost.